Tính cấp thiết của Đề án

Từ khi được công nhận di sản văn hóa thế giới năm 1993, tỉnh đã tăng cường công tác quản lý di tích, quản lý chặt chẽ sử dụng đất, xây dựng và chống việc gia tăng dân số cơ học vào vùng di tích lịch sử. Trong giai đoạn 1996 - 2018, đã từng bước thực hiện di dời 1.050 hộ dân tại các khu vực: hai bên bờ sông Ngự Hà, Đàn Xã Tắc, Đàn Âm Hồn, Lầu Tàng Thơ và Thượng thành, Eo bầu phía Nam kinh thành...Tuy nhiên, sự gia tăng dân số tự nhiên tạo áp lực lớn lên vùng bảo vệ di tích và hiện nay trong khu vực I của các di tích Kinh thành Huế hiện đang có khoảng 4.200 hộ dân sinh sống.

Qua rà soát, hầu hết các hộ dân sinh sống trong khu vực I di tích không có giấy tờ hợp lệ về sử dụng đất, xây dựng nhà trên công trình di tích và làm nhà chồ trên mặt nước nên không được bồi thường về đất, nhà ở và tài sản gắn liền với đất. Hiện tại, do không được xây dựng mới, sửa chữa lớn nên phần lớn các hộ dân sống trong những căn nhà tạm bợ, chật hẹp, các điều kiện về vệ sinh, môi trường không đảm bảo, ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe nhân dân và mỹ quan đô thị, xâm phạm nghiêm trọng di tích. Ngoài ra, rất đông dân cư sinh sống trên các di tích đã thải nhiều chất thải sinh hoạt làm mất vệ sinh và làm cho di tích nhanh chóng xuống cấp.

Nhằm gìn giữ, bảo vệ các giá trị lịch sử, bảo tồn văn hóa do tiền nhân để lại; ổn định cuộc sống của người dân sống trong khu vực I di tích; bảo vệ, đảm bảo môi trường, chỉnh trang cảnh quan; phát huy giá trị di tích, tạo sản phẩm du lịch; ổn định và nâng cao đời sống người dân; tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh thì việc tập trung di dời, giải tỏa các hộ dân khu vực I khoanh vùng bảo vệ các di tích Kinh Thành Huế là vô cùng cấp thiết. Vì vậy, cần phải xây dựng Đề án và cơ chế đặc thù về di dời dân cư, hỗ trợ tái định cư theo quy định pháp luật đất đai hiện hành để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và hỗ trợ nguồn vốn cho Tỉnh thực hiện.

Nguồn lực thực hiện hơn 4 nghìn tỷ đồng

Việc di dân ra khỏi khu vực I di tích Kinh thành Huế phải di chuyển cả cộng đồng dân cư, làm ảnh hưởng đến đời sống dân sinh, kinh tế - xã hội, truyền thống văn hóa của cả cộng đồng. Đề án nêu cụ thể lộ trình di dời giải tỏa gồm 2 giai đoạn (giai đoạn 2019-2021 và giai đoạn 2022-2025); kế hoạch, phương án bảo tồn tôn tạo và phát huy giá trị di tích sau di dời cùng các giải pháp tổ chức thực hiện.

Kèm theo đó là khung chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện Dự án di dời, bao gồm các nội dung: Bồi thường, hỗ trợ về đất, tài sản gắn liền với đất, nhà trên mặt nước; hỗ trợ ổn định đời sống; Hỗ trợ đối với thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; Hỗ trợ tiền thuê nhà ở tạm cư; Hỗ trợ khác đối với người sử dụng đất khi thu hồi đất; Hỗ trợ chi phí di chuyển khi nhà nước thu hồi đất; Xây dựng khu tái định cư tập trung, bố trí đất ở trong khu tái định cư; hỗ trợ sinh kế cho người dân sau di dời, tái định cư như về đào tạo nghề nghiệp, giải quyết việc làm và ổn định đời sống...

Thực trạng sinh sống của các hộ dân trong kinh thành Huế

Theo đó, phần di dời, giải phóng mặt bằng khu vực 1 di tích Kinh thành Huế với tổng kinh phí là 2.735 tỷ đồng thực hiện trong 2 giai đoạn: Giai đoạn I (2019-2021) tiến hành di dời phạm vi di tích Kinh Thành Huế (gồm tường thành, các eo bầu, hộ thành hào và tuyến phòng lộ), khoảng 2.938 hộ dân với kinh phí 1.880 tỷ đồng. Giai đoạn II (2022-2025), di dời các di tích Hồ Tịnh Tâm và Hồ Học Hải, Đàn Xã Tắc, Khâm Thiên Giám và Xiển Võ Từ, Lục Bộ, hệ thống hồ 04 phường nội thành và di tích Trấn Bình Đài (khoảng 1.263 hộ) với kinh phí 855 tỷ đồng.  

Phần hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phục vụ di dời khu vực 1 di tích Kinh thành Huế quy mô 105 ha với kinh phí khoảng 1.362 tỷ đồng. Trong đó, giai đoạn I (2019-2021) khoảng 73 ha, tổng mức đầu tư khoảng 946 tỷ đồng; Giai đoạn II (2022-2025) khoảng 32 ha, tổng mức đầu tư khoảng 416 tỷ đồng.

Dự kiến nguồn vốn thực hiện trong giai đoạn I (phần di dời, giải phóng mặt bằng và phần hạ tầng kỹ thuật khu dân cư phục vụ di dời, giải phóng mặt bằng) từ nguồn Ngân sách Trung ương hỗ trợ, nguồn tạm ứng tồn ngân kho bạc nhà nước cho ngân sách tỉnh; một phần từ nguồn thu bán vé tham quan di tích giai đoạn 2019-2021; nguồn thu từ bán đấu giá quỹ đất và các nguồn huy động khác. Nguồn vốn giai đoạn 2 (2022-2025) đề nghị đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn sau năm 2021.

Phát huy giá trị di tích sau khi di dời dân cư

Về phương án phát huy giá trị di tích: Sau khi di dời dân cư sẽ triển khai công tác bảo tồn, trùng tu, phục hồi và tôn tạo các yếu tố gốc của công trình di tích trên cơ sở các hồ sơ, tư liệu lịch sử. Ngoài ra, để nâng cao hiệu quả phát huy giá trị di tích, thực hiện các giải pháp khai thác với sự tham gia của cộng đồng và nguồn lực xã hội hóa, như: Tổ chức dịch vụ khai thác tuyến du lịch Thượng Thành và tham quan đời sống người dân Thành Nội; trưng bày toàn bộ tuyến Thượng Thành tái hiện lại hệ thống phòng thủ kiên cố thời quân chủ, các chứng tích chiến tranh; Phục dựng lễ Tế Xã Tắc hàng năm cũng như trong các dịp lễ hội Festival Huế, phục hồi nghi lễ quốc gia cho cộng đồng cùng tham gia,

Hình thành các điểm tham quan du lịch có tính chất kết nối đồng bộ các hoạt động khai thác phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của Cố đô Huế như: Hình thành điểm tham quan du lịch gắn yếu tố lịch sử văn hóa với cảnh quan môi trường sinh thái; Phục dựng các hoạt động làm việc, sinh hoạt vốn có dưới triều Nguyễn: buổi thiết triều; nghỉ ngơi, lưu trú kiểu Hoàng gia; tiệc tiếp khách cao cấp làm phong phú kho tàng văn hóa phi vật thể triều Nguyễn để khai thác các dịch vụ phục vụ du khách về đêm.